Günün birinde Dimitriy Şostakoviç hakkında bir yüz öyküsü yazacağım aklımın en uzak köşesinden bile geçmezdi. Çağımızın sürprizlerinden biri daha işte.
Tevfik Çavdar'ın bir kitabını (1) arıyordum. Karşıma Şostakoviç'in tarihe tanıklığı (2) çıktı. Yaşamlarımızda beş duyumuzun her birinin çok özel ve önemli anlamları olduğunu, ama en büyük anlamı beyin duyumuzla (3) kazandığımızı düşünüyorum. İnsanların çoğu baktığını göremese, duyduğunu anlayamasa bile; görsel ve işitsel bağların dünyayla ilişkimizde çok özel bir yeri var. Doğayla kurduğumuz bağlar, koklayarak ve tadarak farklı bir boyuta çıkıyor. Dokunmak ise apayrı bir duygu, yaşamak dokunmaktır, dokunmak yaşamak. Suya ve havaya, otlara ve toprağa, kumlara ve denize, havaya ve evrene, en çok da doğaya ve birbirine dokunmak. Yaşamak, yaşamak, yeniden yaşamak, ölüp ölüp yaşamak, yeniden doğmaktır.
Şostakoviç'in adını ilk kez bir senfonisini plaktan dinlediğimde duymuş olmalıyım. Evet, birçok gencin ıssız adam (4) Alper kullanırken görüp Ayla Dikmen'in Anlamazdın şarkısıyla birlikte (5) tanıştığı pikaplar, eskiden yaygın olarak kullanılıyordu. Filmde Ada'nın aradığı kitabı bulup veren Alper, ona bir de plak dinletince aralarındaki ilişkinin akışı değişir.
Pikapların sisteminin manyetik ve sayısal örneklemeye göre daha iyi ve nitelikli olduğu, ses inceliklerini aslına çok yakın verebildiği söylenir. Önemli bir özellik de, müzikle bir nesne (plak) arasında dolaysız bir ilişki kurulmuş olmasıydı. Müzik, o siyah yuvarlağın üzerine yazılmıştı, elle tutulabiliyordu. Müziğin bu özelliği CD'lerden sonra kayboldu. MP3 çalardaki, USB'deki ya da akıllı telefondaki müzikler; artık onları çalan cihazdan bağımsız, özgün renkleri ve biçimleri olan ayrı nesneler değil.
Günün birinde Dimitriy Şostakoviç hakkında bir yüz öyküsü yazacağım aklımın en uzak köşesinden bile geçmezdi. Ama Dimitriy Şostakoviç'i tanımanın, çağımızı anlamayı sağlayabileceğini her zaman düşünebilirdim.
....
Bir zamanlar gördüğüm o plakta Şostakoviç'in bir fotoğrafı var mıydı, bilmiyorum. Popüler şarkıcıların görüntülerine magazin dergilerinde, kartpostallarda kolaylıkla ulaşılabiliyordu. Sanat tarihinde önemli yeri olan kişilerin adlarını duyabilmek içinse, özel çabalar gerekiyordu. Belki bu durum bugün de pek değişmemiştir.
Beethoven'ın gündemin ilk sırasına oturma olasılığı, Lady Gaga'ya göre çok düşük olabilir. (6) Ya da Joan Baez'in müziğinin aranan şarkıcıların arasına girmesi.
Peki bu listeye girmek Fletcher'a müziğinin daha geniş kesimlere ulaşması için ne kadar katkı sağlamıştır? (7) Yine de şunu kolaylıkla söyleyebiliriz ki, yönetimlerin bilgiye erişimi engellemeyi kendi geleceklerinin güvencesi olarak gördüğü yerlerde bazı zorlukları olsa da, Şostakoviç'le ya da herhangi bir sanatçıyla ilgili işitselgörsel ve yazılı kaynaklara ulaşmak artık çok kolay. (8) Sınırları olmayan ve her geçen gün yeni eklemelerle gelişen kaynak okyanusu, ne aradığını bilen ve bulduklarını değerlendirebilecek olanlar için evrenin sonsuzluğunun kapılarını açıyor.
Şostakoviç'i tanımak için 1917'ye gitmek yanlış olmaz sanırım. Yüz yıl öncesini hatırlatan 12. Senfoni'nin (9,10) ezgilerini dinlemek, Dimitri'nin müziğine, yaşamına, düşüncelerine, yaklaşımlarına, seçimlerine, başardıklarını ve başaramadıklarını görüp anlamaya gidecek yoldaki ilk adım olabilir. Kuşkusuz hemen onunla birlikte, belki de en çok tanınan yapıtı olan valsin (11,12) keyifli yolculuğuna çıkılmalıdır. ikinci Vals'in Şostokaviç'e ait olduğuna inanmakta güçlük çektiğimi de söylemeliyim. Ama Ekim Devrimi'nden Leningrad'a (13) uzanan bir yaşam yolculuğuna valslerin de girmesine şaşırmanın, haklı bir nedeni olabilir mi?
Bir müzik insanına ulaşmanın yolu notalar mıdır, zamanda akıp giden sesler ve görüntüler midir?
Yoksa yine de sözcükler midir, bir başka yaşamı ve onun düşüncelerle sürekli değişen dünyasını anlamanın tek kesin yolu?
....
Günümüz koşullarında bilgiye ulaşmak için aralayıp dışarıya ve geçmişin derinliklerine açılabileceğimiz ilk kapı İnternet. Örneğin Wikipedia; "Dmitri Dmitriyevich Shostakovich" için "Rus besteci ve piyanist" olduğunu, 20. yüzyılın en büyük bestecilerinden biri olarak kabul edildiğini söylüyor. (14) Ancak içeriğine ne İngilizce, ne de Türkçe olarak ulaşılamıyor. Neden acaba? Neyse ki IMDB kayıtlarından epey bilgi alabiliyorsunuz. Ama bestecinin akciğer kanserinden mi, kalp krizinden mi öldüğüne karar veremiyorsunuz.
"Dmitri Shostakovich, Biyografi. Doğumu Eylül 25, 1906. St. Petersburg, Rus İmparatorluğu; şimdiki Rusya. Ölümü Ağustos 9, 1975. Moskova, SSCB; şimdi Rusya. Akciğer kanseri. Doğumdaki adı Dmitry Dmitriyevich Shostakovich."
"Dmitri Shostakovich, Rus kültürünün en çok beğeni toplayan entelektüellerinden biridir."
"Müzikleri yüzden fazla filmde yer almış uluslararası tanınan bir bestecidir."
"Dmitri Boleslavovich Shostakovich ve piyanist Sofia Kokaoulina'nın üç çocuğunun ikincisidir."
"Üzerinde en büyük etkiyi yapanlar Johann Sebastian Bach, Ludwig van Beethoven ve Modest Mussorgsky'dir."
"1919-1925 arasında Leningrad (St. Petersburg) konservatuarında piyano ve komposizisyon çalışmıştır."
"1929'da yazar Vladimir Mayakovsky, sanatçı (ressam, heykeltraş, fotoğrafçı ve grafik tasarımcı) Alexander Rodchenko ve yönetmen Vsevolod Meyerhold ile birlikte çalışmıştır."
"1941'de Nazi Almanyası ve müttefikleri Sovyetler Birliği'ni işgal etmişler, Almanya ve Finlandiya kuvvetleri Leningrad'ı kuşatmışlardır. Kuşatma altındaki Kenti savunanlar ve siviller, kuşatma güçleri yiyecek ve enerji tedarik kaynaklarını kestiği için kötü bir yazgıya mahkum edilmişlerdir. Kısa sürede kentteki kuş ve evcil hayvan popülasyonu, hatta fareler yenmiş, çok geçmeden açlık ve besin yokluğu nedeniyle insan eti yendiği duyulmuştur. Leningrad kuşatması; o yılın Aralık ayı itibariyle günde ortalama dört ile altı bin arasında insanın açlık, hastalık, top ateşi, bombardıman ve diğer nedenlerle ölmesine neden olacak kadar sıkıdır."
"Kuşatmanın ilk aylarında Shostakovich Leningrad'daydı. İlk bombardımanlarda hayatta kalmayı başardı ve yoğun Alman bombardımanları sonrasında yangınları söndürmeye çalışan 'gece nöbeti' devriyesine katıldı. Hava saldırıları ve top atışlarıyla yapılan bombardımanlar sonrasındaki ender sessiz anlarda Shostakovich piyanosuna geri dönerek yeni müzikler besteliyordu. 1941 sonunda kuşatma altındaki kentten ayrılabilmesi sağlandı."
"Kuşatma altındayken Nazi hava ve kara saldırıları sırasında bestelemeye başladığı Yedinci 'Leningrad' Senfonisi, onun ulusal ve uluslararası ölçekte tanınmasını sağlayan başyapıtı oldu. Müziği, hayatta kalabilmek için mücadele ettikleri bir dönemde, Leningrad sakinlerinin morallerini yüksek tutabilmeleri için katkı sağladı."
"Shostakovich ve Yevgeny Yevtushenko, Yevtushenko'nun şiirlerinin sesli bir düzenlemesi olan 'Babi Yar' başlıklı ünlü 13. Senfoni üzerinde birlikte çalıştı."
"Dmitri Shostakovich, 20.yüzyıl Rus müziğinin, 'Sergei Prokofiev (I)' ve Aram Khachaturyan ile birlikte en önde gelen isimlerinden biriydi. Beşinci (1937), Yedinci 'Leningrad' (1942) ve On Üçüncü 'Baby Yar' (1952) senfonileri en çok tanınanlar olmak üzere; on beş senfoni yazdı."
"Shostakovich 9 Ağustos 1975'te kalp krizinden öldü."
"Bıraktığı miras, oğlu besteci Maxim Shostakovich ve torunu piyanist Dmitri Shostakovich Jr. tarafından sürdürülmektedir." (15)
....
1965'te doğan Hasan Uçarsu 11 yaşında İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda flüt eğitimine başlamış. Eğitimini Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı bestecilik bölümünde sürdürmüş. Çeşitli dönemlerde Ahmed Adnan Saygun, ve Cengiz Tanç ile çalışmış; Cemal Reşit Rey, Bülent Tarcan, İlhan Usmanbaş ve Afşar Timuçin'in derslerinde bulunmuş. (16,17)
....
Bir besteci nasıl tanınır? Müziğine mi, fotoğraflarına mı, kendi yazdıklarına mı hakkında yazılmış olanlara mı, kitaplara mı filmlere mi bakmalıyız?
Hasan Uçarsu, "Stalin ve Müzik" başlığıyla yazmış.
"Shostakovich 1906'da St. Petersburg'da dünyaya gelir; 11 yaşına geldiğinde Ekim Devrimi gerçekleşir."
"Yeni bir toplum, yeni bir kültür, burjuva değerlerinden daha farklı bir dinamik yaratmak amacıyla yola çıkan 1917 devrimi aynı şeyi sanatta da uygulamaya çalışır. 1920'lerde müzik sanatının önde gelen bestecileri, icracıları Rusya'ya davet edilir."
Besteciler Birliği'nin 1948'deki eleştirilerinden de söz etmiş:
"Durum çok korkutucudur. Gerekli önlemler alınmalıdır." (18)
Şostakoviç 1906'da dünyaya gelmiş, 11 yaşına geldiğinde Ekim Devrimi olmuş. Bu durumda aradan kaç yıl geçmiş oluyor? Değişen dünya ve geçen zamanda, Şostakoviç ve Ekim Devrimi nasıl bir yerde duruyor? Şostakoviç'in müzikleri karanlığın ve savaşın acılarını mı, ışığın ve barışın valslerini mi anlatıyor?
....
 | |||
| Şostakoviç piyanosunun başında çalışırken, 1950. Fotoğraf: Sovfoto/Universal Images Group/Rex |
Acaba Şostakoviç'le de konuşmuş mudur Fazıl Say kitabında? (19)
1. Tevfik Çavdar, Türkiye'nin Yüzyılına Romanın Tanıklığı, http://www.kitapyurdu.com/kitap/turkiyenin-yuzyilina-romanin-tanikligi/106599.html
2. Dimitriy Şostakoviç, Tarihe Tanıklığım, www.yazilama.com/urun/bir-sovyet-sanatcisi-olarak-tarihe-tanikligim/
3. Mehmet Arat, Beyin Duyusu, http://lalabeyoykuleri.blogspot.com.tr/2015/09/beyin-duyusu.html
4. Çağan Irmak, Issız Adam, http://www.beyazperde.com/filmler/film-144018/
5. Ayla Dikmen, Anlamazdın, http://www.dailymotion.com/video/x7e10q
6. Popular Artists - 2017, http://www.billboard.com/artists/top-100
7. 21 Musicians We Want to Hear From in 2017, http://time.com/4607341/music-artists-2017-preview/
8. Dimitriy Şostakoviç, www.google.com.tr/search?q=shostakovich
9. Evgeny Mravinsky - Shostakovich, Symphony No.12 "1917", http://www.youtube.com/watch?v=TqOfvcd7hqY
10. Eugenio Carreno Orquesta Sinfónica Juvenil Inocente Carreño, Shostakovich: Sinfonia No. 12, http://www.youtube.com/watch?v=cIOVq6dHdzk
11. Dmitri Shostakovich, The Second Waltz, www.youtube.com/watch?v=F_rY7fpzNC0
12. André Rieu - The Second Waltz (Shostakovich), www.youtube.com/watch?v=vauo4o-ExoY
13. Marin Alsop, hr-Sinfonieorchester – Frankfurt Radio Symphony, Schostakowitsch 7. Sinfonie (Leningrader), http://www.youtube.com/watch?v=_z8TZjcqYhY
14. Dmitri Shostakovich, en.wikipedia.org/wiki/Dmitri_Shostakovich
15. Dmitri Shostakovich Biography, http://www.imdb.com/name/nm0006291/bio, Erişim: 05.11.2017
16. Hasan Uçarsu, www.hasanucarsu.com
17. Hasan Uçarsu; Çığlıklar, Anılar ve Küçük Bir Düş (6.30-8.43) Bilkent Akademi Senfoni Orkestrası, E. Erdinç; http://www.hasanucarsu.com/filestr/Cigliklar,%20Anilar%20ve%20Kucuk%20Bir%20Dus.mp3
18. Hasan Uçarsu, Stalin ve Müzik: Shostakovic Olayı, http://www.obarsiv.com/guncel_vct_0405_hasanucarsu.html
19. Fazıl Say, Akılla Bir Konuşmam Oldu, http://www.dr.com.tr/Kitap/Akilla-Bir-Konusmam-Oldu/Edebiyat/Deneme-Yazin/urunno=0001727847001
